Loslaten, een onderwerp waar je niet over uitgesproken raakt en waar ik altijd zoveel reacties op krijg. Reacties in de trend van ‘makkelijker gezegd dan gedaan’, ‘het is niet makkelijk’ en ‘hoe kan ik dan loslaten?’. Over het laatste heb ik een nog een leestip >> Loslaten, hoe doe je dat dan?
En dan kom ik ineens een heel mooi inspirerend artikel tegen over loslaten op www.mantelzorgelijk.nl met een paar diepe levensinzichten van Adelheid Roosen. Diep respect en ontroerend. Graag wil ik het met je delen!
Als je loslaat kan ineens alles
Adelheid Roosen. Misschien ken je haar van haar televisiewerk, misschien uit het theater. Als je haar ziet, weet je meteen: “ja, zij.” De afgelopen jaren putte Adelheid veel inspiratie uit een ingrijpende verandering in haar persoonlijk leven. Haar moeder kreeg Alzheimer en overleed uiteindelijk aan de gevolgen van de ziekte. Ze maakte de aangrijpende voorstelling en documentaire Mam on Tour, waarmee ze in heel Nederland volle zalen trekt. Wij spraken met Adelheid in het kader van Wereld Alzheimer Dag. Een openhartig gesprek vol liefdevolle herinnering – en een paar diepe levensinzichten.
Adelheid Roosen en haar moeder. Foto: Cigdem Yuksel
“Het gaat eigenlijk heel goed met me, sinds de dood van mijn moeder. Wat erg heeft geholpen, is dat ik niet in het verleden ben gaan leven. Ik heb vrij snel besloten om me niet te hechten aan hoe het ooit was maar met haar ‘mee te reizen’ in het sterfproces, dus in het hier-en-nu. Ken je dat, dat je steeds terugdenkt aan hoe het was? Dat je terugverlangt naar een dierbaar ding, een huis dat je vroeger had? Dat idee loslaten, hielp enorm. Hoe sneller je accepteert dat het verleden voorbij is, des te sneller je weer kunt genieten van dit moment.”
“Afscheid nemen en doorleven. Het is niet makkelijk, maar het is wel mogelijk. En het is heel persoonlijk, hoe je dat vormgeeft. In mijn proces merkte ik dat het afscheid nemen samenviel met mijn verwachting. Je kan ook zeggen: door mezelf en mijn moeder elke intimiteit te gunnen die er in ons lag, raakten we vervuld van ieder moment dat we samen waren. En die vervulling maakte dat het afscheid ‘natuurlijk’ werd, dat ik werkelijk ging inzien dat zij ook móest gaan sterven.”
Terwijl je nog samen bent
“Voor mij werkt het ook zo in relaties. Als je in de gaten krijgt dat het afloopt, dat je het samen niet gaat redden, dan begin je al met afscheid nemen, terwijl je eigenlijk nog samen bent. Je neemt afscheid, temidden van de verandering die je samen doormaakt, terwijl je doorleeft. En op een dag is het klaar, dan stap je op. En dan heb je het afscheid eigenlijk in stappen al gedaan en achter de rug.”
“Ik heb veel met mensen gesproken naar aanleiding van de film die ik over mijn moeder maakte. ‘Mam’ draaide dan ergens in Nederland en na afloop doe ik altijd een Q&A met de zaal. Dan stellen mensen heel persoonlijke vragen en dat leverde intense gesprekken op. Heel bewust leg ik de lat met deze openbare gesprekken hoog. Ik begin ook met te zeggen dat je mij echt alles mag vragen, ook waar je misschien gene over hebt. Laten we de dingen benoemen. De pijn, het verdriet, soms ook de woede en zelfs de afkeer. Want dit openlijk bespreken levert altijd gelijkgestemden op, er zijn altijd mensen in de zaal die hebben wat jij hebt. Dat levert dus ook de opluchting en het geluk op.”
“Toen mijn moeder nog leefde, was het lastigste aspect van haar ziekte dat ik mijn perspectief moest aanpassen. Die vraag moet iedere mantelzorger zich op een gegeven moment stellen: vanuit welk perspectief zorg jij voor degene waar je om geeft? Ik heb gekozen voor werkelijke gelijkwaardigheid. Dus niet constant bezig zijn met wat je allemaal kwijt bent, in je relatie tot haar. Niet bezig zijn met, herkent ze jou nog. Maar werkelijk gaan ontdekken wie zij nu is. En je daartoe verhouden. Dus ja, je hele relatie met haar verandert. En jij bent degene die dit avontuur volgt, want zij bepaalt ‘het spel’, zij is het nieuwe landschap.”
“Probeer jezelf dus te betrappen op zinnen als: ‘oh hemel, mijn moeder ziet me niet meer’, of ‘ik heb dit al zestien keer verteld’, of ‘ze weet niet eens dat ik er ben, dus het heeft geen zin dat we op bezoek gaan’. Kies voor het avontuur. Kies voor de intimiteit, die misschien ook voor jou nieuw is. Dan kun je een rijk speelveld ervaren.”
Meer kind dan ooit tevoren
“Ik denk dat mijn moeder in de laatste jaren van haar leven meer kind is geweest dan ooit tevoren. En ik heb meer met haar gespeeld dan toen ik zelf een kind was. Met dementie wéét je dat het een rouwproces wordt. Je weet dat je moet gaan loslaten. Mijn devies is daarom: begin er meteen mee, stap over die drempel. Zie het als dat avontuur, als een proces. Dan word je niet meer gekweld.”
“Ik heb met alle dagelijkse huishoudelijke dingen kunnen spelen, samen met haar. Mijn moeder woonde op een groep, in een huis voor kleinschalige zorg. Wat ik deed was, elke ‘zorgsituatie’ speels maken. Het douchen, het eten, het naar bed brengen, alles. En daardoor hebben we veel gelachen, soms wist ik niet eens exact waarom, maar werd Mam vrolijk van iets.”
Mozaïek
“Mama woonde in een groep met zes andere ouderen met dementie, het was een mini-gezinnetje. Ik nam altijd fruit mee voor de hele tafel. En ik merkte al snel dat iedereen aan tafel andere voorkeuren heeft en anders eet. Dus wat je dan allemaal weer leert! Druiven en dementia. Druiven kun je over de tafel rollen, bij sommige dames kwam het knikkeren terug naar boven. Maar je kunt er ook mee gooien. En sommige dames gingen ze schillen! Hoe mooi was dat. Iemand anders wilde alleen mandarijnen-partjes van een bordje waarop alle partjes gerangschikt waren. Appeltjes bleken moeilijk voor iedereen. Hoe eet je die ook alweer? Mijn moeder was op een dag vergeten dat je fruit kunt opeten, dus die begon er een groots mozaïek van te leggen. Heerlijk.”
“Als je tijdens dit proces voortdurend de volwassene blijft, houd je alle zorgen vast. Mijn belangrijkste les was: durf toe te geven dat je de antwoorden niet hebt. Dat heeft mij zo geholpen bij het accepteren van de dementie van mijn moeder. Toegeven dat je dingen voelt als: verlegenheid, schaamte, gêne. En dan mee bewegen in dat voor jou nieuwe landschap. Mam was aan die tafel vrij – en ik was verlegen. Dat is wat het is.”
Morgen weer vergeten
“Wat mij ook steeds duidelijker werd: stop met corrigeren. Al deze mensen zijn op weg naar de dood. Ze kunnen steeds minder. Waarom zou je ze in jouw parcours, in jouw normen en waardenstelsel willen forceren? Eigenlijk alleen maar omdat wij als mantelzorgers, ons dan beter voelen en ‘in control’ zijn. Daarom. Laten wij die moeilijke stap zetten, door hen te volgen. Laat ze leven – en laat ze gaan. Neem een voorschot op je rouw, laat je dierbare nu al gaan. Alles wat daarna komt, kun je dan met andere ogen zien. Als je loslaat, kan opeens alles.”
